نوشتن با تبر
مدتی پیش متنی برای معرفی «برادران کارامازوف» نوشتم که با تصویر یک تبر شروع شده بود. دبیر تحریریه مرا توبیخ کرد چرا که معتقد بود تبر را در جای اشتباهی به کار برده‌ام و جای درست تبر در معرفی رمان «جنایت مکافات» است نه «برادران کارامازوف». من مجبور شدم برای جبران اشتباهم این متن را بنویسم و از تصویر تبر در جای درستش استفاده کنم اما هنوز برایم سؤال است که واقعاً جای درست تبر کجاست؟
یک مثال ساده: شما چگونه و با چه وسیله‌ای با جهان مواجه می‌شوید؟ با عقل؟ با مفاهیم؟ با دست‌هایتان؟ با حافظه و میراث تربیتی‌تان؟ با چه واسطه‌ای در جهان دست به کنش می‌زنید و عملی اخلاقی یا غیراخلاقی انجام می‌دهید؟ با ترکیبی از تمام این‌ها؟ درست است. حق با شماست. اما من کسی را می‌شناسم که پاسخی بسیار ساده و در عین حال تکان‌دهنده دارد: با «تبر».
او معتقد است که مواجهه‌ی انسان‌ها با جهان می‌تواند از طریق یک تبر باشد: یک جوان تحصیلکرده‌ی روس، تصمیم می‌گیرد یک پیرزن رباخوار را بکشد. با تبر به سراغ او می‌رود و در صحنه‌ای خونین و هولناک، او و خواهرش را سلاخی می‌کند. چرا؟ تقریباً بی هیچ دلیلی. انگیزه‌ی او نه پول است نه پاک‌کردن جامعه از شر وجود رباخواران، نه هیچ چیز مشخص دیگری. او دست به تبر می‌برد چون معتقد است که انسان‌ها «می‌توانند» از طریق تبر با جهان مواجه شوند.
واقعاً چه چیز شما را منع می‌کند که تبر به دست نگیرید و یک انسان دیگر را نکشید؟ آیا این کار به‌نوعی اثبات قدرت انسانی برای فرا رفتن از حدود معمول نیست؟ چه چیز جلوی شما را می‌گیرد تا چنین قدرتی را به نمایش نگذارید و از دورترین مرزهای انسانیت ــ قتل ــ فراتر نروید؟ اخلاق؟ مذهب؟ قانون؟ ملاحظات اجتماعی؟ (ممکن است حتی یک نفر بیاید و متنی بنویسد و در آن بگوید که کانت پاسخ جالبی به این پرسش داده. در واقع این شخص هفته‌ی بعد خواهد آمد و در همین صفحه چنین متنی خواهد نوشت. استدلالش را بخوانید، جالب است). اما اگر هیچ‌یک از این عوامل بازدارنده، پاسخگو نباشند چه؟ اگر دلیلی قانع‌کننده برای نکشتن یک فرد وجود نداشته باشد، شما او را خواهید کشت؟ بله؟ واقعاً؟ خیر؟ چرا؟
به نظرتان این پرسش پاسخی نهایی دارد؟ آیا می‌توان له یا علیه کشتن انسان‌ها دلیل آورد؟ اصلاً چرا چنین مسئله‌ای مهم است؟ «جنایت و مکافات» را بخوانید تا ببینید داستایفسکی چگونه با همین یک مسئله، درباره‌ی کل مسائل اخلاقی بشر اندیشیده است. بخوانید تا بدانید نوشتن با تبر یعنی چه.
