تفاوت، ایده، کائوس
دفتر دوازدهم بارو ــ نزد افلاطون ایده‌ها تنها حوزه‌ی حرکات حقیقی اندیشه بودند. تنها حوزه‌ی عاری از اعوجاجات و انحرافات. نزد کانت این ایده‌ها واژگون شدند: کانت نشان داد که ایده‌ها اساسا مخلوق کاربست نادرست مقولات فاهمه هستند. برخلاف افلاطون که دقت و عینیت اندیشه را در گرو تمرکز بر انتزاعی‌ترین و بسیط‌ترین صور هر موجود یعنی ایده‌ی منطقی آن...
از ماهی‌ها و نهنگ‌ها: اسپینوزا
دفتر یازدهم بارو ــ تمام تلاش اسپینوزا معطوف است به واژگون‌کردن این تصور دکارتی که سوژه یک اتم تنهاست که در مرکز جهان جای دارد. اصلاً فلسفه با شک سوژه آغاز نمی‌شود، بلکه برعکس، با جوهر نامتناهی آغاز می‌شود. چون عقل برخلاف اوهام یا خرافات، دقیقاً همان چیزی است که از تناهی سوژه فراتر می‌رود. عقل هستی را درمی‌یابد و...
اسپینوزا و معنای عقل
ذفتر دهم بارو ــ اسپینوزا فضیلت را عمل‌کردن بر طبق قوانین طبیعت خود می‌داند. فضیلت یعنی استقلال و خودآیینی. سعادت چیزی نیست جز کوشش برای حفظ وجود خود و سعادت یعنی تلاش برای حفظ خودآیینی. چنین فضیلتی هدف و غایتی ندارد، بلکه فی‌نفسه ارزشمند است. خودآیینی یا توان تحقق‌بخشیدن به قدرت خویش نه یک وسیله برای رسیدن به چیزی، بلکه...
شبح آزادی
شبح آزادی: از روشنگری تا مرگ انسان مدرن یعنی چه؟ کانت در تعریف روشنگری می‌گفت روشنگری یعنی به‌کاربستن عقل
منع و گرگ
منع و گرگ[۱] جورجو آگامبن ترجمۀ سروش سیدی ۱. کل شخصیت هوموساکر نشان می‌دهد که او بر خاک نظم
معمای حیات و خشونت قانون
معمای حیات و خشونت قانون دربارهٔ کتاب هوموساکر جورجو آگامبن می‌دانیم که، برخلاف این تصور رایج که می‌گوید
آیا حاکمیت هرگز واسازی خواهد شد؟
آیا حاکمیت هرگز واسازی خواهد شد؟ کترین ملبو میشل فوکو در مصاحبهٔ «حقیقت و قدرت» که به سال ۱۹۷۷
امنیت، قلمرو، جمعیت
امنیت، قلمرو، جمعیت از نهاد به تکنولوژی‌های قدرت تصور دکارتی-هگلی از عقل مدرن، ساده‌سازی مفرطی بود که کثرت هستی
آوای کثولو
آوای کثولو اثر اچ. پی. لاوکرفت، ترجمه‌ی سروش سیدی (یافته‌شده در میان کاغذهای مرحوم فرانسیس ویلند ثرستون، اهل بوستون.)
زندگی بدون ذات: زیست‌سیاست و قدرت درونماندگاری
زندگی بدون ذات: زیست‌سیاست و قدرت درونماندگاری ۱ زیست‌سیاست شکلی از قدرت است که خود زندگی را ابژه‌ی خود قرار
دانش سروران و واژگون‌سازی تاریخ
نقد کتاب ــ اما تبارشناسی از شما می‌‌خواهد کمی درنگ کنید. چه کسی ایده‌ی قانون و مجازات را پیش کشیده؟ ضعفا یا اقویا؟ ابداع درخشان نیچه درست اینجا ظاهر می‌شود: در تاریخ ضعفا هستند که پیروزند نه اقویا. اما چگونه؟ از آنجا که وقتی به اطراف خود می‌نگرید قانون را همچون ابزار خشونت مشاهده می‌کنید، بی‌شک نخستین برداشت این خواهد...
از تکوین زبان تا سلاخی در آشویتس
نقد کتاب: از تکوین زبان تا سلاخی در آشویتس ــ آگامبن ریشه‌های مهیب‌ترین سلاخی تاریخ، یعنی آشویتس را، در همین بی‌بنیادی انسان می‌یابد، در این تلاش برای جعل هویتی برای خود از طریق نفی و حذف دیگری؛ از طریق قربانی. در نظر آگامبن، راه فرارفتن از این وضعیت، فرارفتن از انسان، حذف‌کردن اسطوره‌ی قربانی مقدس است، که چیزی نیست جز...
طبیعت چیست؟
نقد کتاب : طبیعت چیست؟ ــ طبیعت‌شناسی ارسطو میراث نافذی برای تمامی اعصار بعد برجا نهاد: انطباق تفکیک ماده / صورت بر تفکیک قوه/ فعل. فیزیک ارسطویی تلاشی برای فهم طبیعت است بر مبنای توان چیزها و مبنای تمایز آنها. در نظر ارسطو همه‌ی اشیأ طبیعت از ماده برخوردارند و در نتیجه مایه‌ی تمایز چیزها عبارت است از صورت. ماده...
از تبس تا نیویورک
نقد کتاب: از تبس تا نیویورک ــ کارآگاهی که کارآگاه نیست، در تعقیب پدری که پدر خودش نیست، ردپاهای او را همچون کلمات می‌خواند و نیویورک تبدیل به هزارتویی شگفت می‌شود. اما کارآگاه مثل خرگوشی که هرگز به لاک‌پشت دیوانه نخواهد رسید، شیفته‌ی زندگی پوچ مرد دیوانه می‌شود؛ این پدر سرمدی. آنقدر از پنجره‌ر روبرویی به او زل می‌زند که...
دیالکتیک و انقلاب
نقد کتاب: دیالکتیک و انقلاب ــ حرکت عقل در جهان همواره وضعیت چیزها را به سمت انقلاب و تحول می‌راند. اما از نظر مارکوزه آنچه در پی این حرکت انقلابی ظاهر می‌شود چیزی نیست جز حقیقت ذاتی اشیأ و وضعیت‌های امور. آشکارکردن هسته‌ی منفیت در دل هر وضعیت مستلزم آن است که برای رسیدن به حقیقت چیزها، وضعیت فعلی امور...
تجسد خدا و فسخ قانون
نقد کتاب: تجسد خدا و فسخ قانون ــ در نظر آگامبن ما حتی بهتر از معاصران پولوس رسول می‌توانیم معنای پیام او را درک کنیم: زیستن در زمانه‌ی حاکمیت وضعیت استثنایی، که در آن قانون ملغی شده ولی زور و خشونت آن باقی است، در نظر آگامبن نه یک بن‌بست، که یک فرصت انقلابی است. حال که قانون هیچ نقطه‌ای...
آگامبن، بنیامین و هایدگر
نقد کتاب: آگامبن، بنیامین و هایدگر ــ در نظر آگامبن این یعنی قانون (به‌عبارت دیگر، کل واقعیت، که در وضعیت استثنائی با قانون یکی شده) را ناسوتی‌سازی کنیم، بی‌حرمت کنیم، آن را به بازی بگیریم. قانون را بدل به وسیله‌ای بی‌هدف کنیم که دیگر قادر به ایجاد تفکیک و استثناء نیست: قانون را بی‌کارکرد کنیم. ناسوتی‌سازی نقطه‌ی مقابل تفکیک قانونی...
متافیزیسین و اقتصاددان
نقد کتاب: متافیزیسین و اقتصاددان ــ هایک اصلاً اهل این نیست که سخنی مبهم بگوید: آزادی و انتخاب نیرویی است در انسان که وقتی انسان خود را در برابر کالاها و در بازار و در هنگام رقابتی بدون هرگونه مانع قرار می‌دهد، تجلی می‌کند. در بازار انسان آزاد است که طبق طبیعت خود، با دیگران بر سر بهترین‌ها رقابت کند....
قدرت اسپینوزا و سیاست رهایی‌بخش
نقد کتاب: قدرت اسپینوزا و سیاست رهایی‌بخش ــ قدرت مردم در نظر اسپینوزا هرگز به نمایندگی یا بازنمایی در قالب نهادها فروکاسته نمی‌شود. آنچه امروز دموکراسی می‌نامیم، در نظر اسپینوزا چیزی جز انقیاد نیست. دموکراسی اسپینوزایی بیانگر قدرتی نامتناهی است، قدرت تأسیس بی‌وقفه‌ی حقوق و فتح مستمر قلمروها توسط انبوه خلق. این قدرتی است خودانگیخته، نامحدود، شبکه‌ای، و درونماندگار. قدرت...
عقده‌ی اودیپ و نجاست مقدس
نقد کتاب: عقده‌ی اودیپ و نجاست مقدس ــ کشتن حیوان توتم (که نماد پدر است) و میل به زنای با محارم (عقده‌ی اودیپ) مهم‌ترین تابوها محسوب می‌شوند. مابقی داستان فروید داستانی آشناست: میل دوگانه نسبت به پدر و جایگاه او در بین پسران قبیله، رشک‌بردن نسبت به قدرت و استیلای او و همزمان وحشت و نفرت و رقابت، موجب شد...
آزادی و جذابیت پنهان پوچی جهان
نقد کتاب: آزادی و جذابیت پنهان پوچی جهان ــ سارتر نه فقط پدیدارشناسی نابغه، که رمان‌نویسی بی‌بدیل نیز بود که به شما اجازه می‌داد پیچیده‌ترین مفاهیم فلسفی را در زیست پرسوناژها تجربه کنید. هرچند امروز از زمانه‌ی رونق اگزیستانسیالیسم فرسنگ‌ها فاصله گرفته‌ایم، اما هر بار رجوع به آثار درخشان سارتر ما را به هیجان می‌آورد، فیلسوفی که از فلسفه‌ی نظرورزانه...
هومو اکونومیکوس
نقد کتاب: هومو اکونومیکوس ــ اما آنچه معرّف زمانه‌ی مدرن بود عبارت بود از جستجوی پاسخ این پرسش در قلمرویی جدید: اقتصاد. این نخستین بار بود که اقتصاد سیاسی چنین رابطه‌ای با عقلانیت حکمرانی پیدا می‌کرد: اگر یکی از مهم‌ترین پرسش‌های فلسفه‌ی سیاسی همواره این بود که دولت تا چه اندازه باید در زندگی اتباع مداخله کند و از کجا...
آزمودن زندگی
نقد کتاب: آزمودن زندگی ــ از میان تمام دانشمندان، نویسندگان، هنرمندان و بسیاری افراد و اقشار دیگر که بارها بیش از هایدگر به نازیسم اعتقاد داشته و بدان خدمت کردند، چرا وقتی به هایدگر، یعنی به یک فیلسوف، می‌رسیم، فهم و تبیین مسئله چنین پیچیده می‌شود و جدال‌برانگیز؟ چرا در مورد فیلسوفان است که هر موضع‌گیری سیاسی یا اخلاقی بی‌درنگ...
فلسفه‌ی روانگردان
نقد کتاب: فلسفهٔ روانگردان ــ دلوز کانت منضبط را بدل به شاعری رمانتیک می‌کند که جهان یا کاسموس در نظرش کائوسی است گرداب‌آسا. کانت دیوانه‌ای است که عقل را فریاد می‌زند، ریاضیدانی که شعر موضوع معادلات اوست، و قانون‌شکنی که عاشق قانون است. آیا به همین سبب نیست که کانت اخلاق را، که باید مبنای قانون باشد، یکسره تابع علیتی...
گفتگوی آدمکش و فیلسوف
نقد کتاب: گفتگوی آدمکش و فیلسوف ــ راسکولنیکف نباید مرتکب قتل شود. چرا؟ بی‌شک به این دلیل که اگر هوس کند این حق را برای همگان مشروع بداند، خود او نیز کشته خواهد شد، و در نتیجه اساساً ارتکاب قتل منتفی است. پس راسکولنیکف برای آنکه به خود حق ارتکاب قتل بدهد، باید به دیگران نیز حق بدهد او را...
طاعون سفید
نقد کتاب: طاعون سفید ــ رمان ساراماگو بهتر از هر رساله‌ی فلسفی کمک می‌کند تا دریابیم مقاومت چگونه چیزی است، و مهم‌تر از آن، این که مقاومت جمعی همواره در قالب همزیستی و حرکت گروه کوچکی از مبارزان تجلی می‌کند، بی‌آنکه نیازی به مرکزیت متعال حزب یا دولت داشته باشد. گروه کوچک مقاومت در این رمان نه سردسته‌ای دارند و...
نیرنگ هستی و اضطراب عدم
نقد کتاب: نیرنگ هستی و اضطراب عدم ــ هایدگر نیز همچون کانت متافیزیک را ناشی از تناهی انسان می‌داند، اما تناهی اشارتی است به نیستی، به فراتررفتن از تمامیت هستندگان، به این اندیشه‌ی شگفت که هستی‌شناسی ربطی به هستندگان جزئی ندارد بلکه همواره ناظر به خود هستی است. اما هستی اگر هیچ هستنده‌ی مشخصی نباشد، چیست جز نیستی؟! اگر به...
معجزه‌ٔ حاکم و اقتدار الوهی
نقد کتاب: معجزه‌ٔ حاکم و اقتدار الوهی ــ حذف تعالی حاکم از امر سیاسی در نظر اشمیت درافتادن به مغاک یک زیست سیاسی ماشینی و بی‌روح است. و او سخت اصرار دارد که حاکم را در مقام روح این جهان بی‌روح بار دیگر برتر از هر شکل قانونی ــ تأسیسی مردمی احیأ کند. اگر شما هم از اندیشه‌های شگفت این...
تجسد خدا و تأسیس امر سیاسی
نقد کتاب: تجسد خدا و تأسیس امر سیاسی ــ گنوسی‌ها به جای تبعیت از مرجعیت کلیسا، کثرت‌های مستقلی از مومنان را ساختند که در قالب جوامعی برابر و بدون نیاز به وساطت حاکم (اسقف، کشیش، پاپ) می‌توانند زیست سیاسی خود را سازمان دهند. انجیل‌های گنوسی متونی شگرف هستند که در آنها الوهیت نه دیگر در سیطره‌ی کلیسا و روایات غالب...
سیاست خارج از حیوان ــ انسان
نقد کتاب: سیاست خارج از حیوان ــ انسان ــ ایجاد مرزبندی‌ها و نقش‌های اجتماعی و تأسیس جامعه‌ی سیاسی همواره در گرو پدیده‌ی شگفتی است که آگامبن نامش را «حذف ادغامی» می‌گذارد. حیات برهنه حیات موجودی است که از طریق حذف‌شدنش در جامعه‌ی انسانی ادغام می‌شود. اما آگامبن معتقد است این دیگری محذوف و مدغم نه موجودی بیگانه، که همان حیوانیت...
سکس و تاریخ سیاسی حقیقت
نقد کتاب: سکس و تاریخ سیاسی حقیقت ــ مسئله‌ی سکس مسئله‌ی تاریخ سیاسی حقیقت است، حقیقتی که قدرت ما را ملزم می‌کند در مورد خودمان تولید کنیم. و این در نظر فوکو ابزار اساسی انقیاد یا بدل‌کردن افراد به چرخدنده‌های ماشین سراسری قدرت است: سوژه‌های حقیقت. این قدرتی است که در آن نه آنکه سخن می‌گوید، بلکه آنکه می‌شنود مرجع...
منجی و مطرود
نقد کتاب: منجی و مطرود ــ آشویتس نقطه‌ی اوج چیزی است که آگامبن در جایی دیگر آن را «حذف ادغامی» می‌نامد. آشویتس حیات را سراسر به حیات برهنه فرومی‌کاهد، در قالب فیگوری هولناک، افراطی‌ترین شقاوت بشری که حتی آشویتس هم به آن وقعی نمی‌نهاد: موزلمان یا تسلیم‌شده. تسلیم‌شده انسانی است که چنان از حوزه‌ی قانون حذف شده که از انسانیت...
در باب پادشاهی و مرگ
نقد کتاب: در باب پادشاهی و مرگ ــ بیضایی وقفه‌ای ژرف در تسلسل اندیشه‌ای می‌افکند که قرن‌هاست فرودستی مردمی سرخورده را به آرزوی رقّت‌آور قدرت مطلقه پیوند زده است. در تراژدی بیضایی، پادشاه چندان مقدس است که حتی زنده‌بودن برای او تنزّلی و وهنی بیش نیست؛ شأن او بالاتر از این حرف‌هاست! پادشاه برای آنکه بتواند حکمرانی کند باید در...
گفتگوی آدمکش و فیلسوف
نقد کتاب: گفتگوی آدمکش و فیلسوف ــ کانت در پاسخ راسکولنیکف خواهد گفت که نباید آدم کشت، چرا که قانون چنین می‌گوید. اما شما هرچقدر هم از قانون نفرت داشته باشید، دست‌کم باید به قانونی که خود برای خود وضع کرده‌اید پای‌بند باشید. اما مگر راسکولنیکف نیز برای خود قانونی وضع نکرده؟ پاسخ کانت این است که قانون شما باید...
شک و شیطان
نقد کتاب: شک و شیطان ــ «الف الف است»، یا اصل منطقی این‌همانی، در دست دکارت به شکلی ژرف بدل به مخزن زاینده‌ای برای تولید مفاهیم جدید می‌شود. این نخستین بار در تاریخ اندیشه‌ی بشر بود که یک صورت منطقی، بی‌واسطه به یک شکل خاص هستی منتهی می‌شد. و آیا معضل بنیادین هر شکلی از شکاکیت درست همین نیست، یعنی...
مورد شگفت آقای چسترتون
نقد کتاب: مورد شگفت آقای چسترتون ــ داستان‌های کارآگاهی چسترتون گواهی هستند بر آکندگی هستی‌شناختی جهان. کارآگاه موفق می‌شود، نه بدین سبب که خداوند معجزه‌ای می‌کند، بلکه درست بالعکس، بدین سبب که معجزه‌ای وجود ندارد. او ماتریالیستی بی‌بدیل است چرا که تنها یک ماتریالیست سرسخت می‌تواند به معجزه‌ی تجسد مسیح باور داشته باشد. چسترتون انتولوژیست ادبیات پلیسی است. پرسش استعلایی...
خارهای زهردار هرز تیغ‌زار
نقد کتاب: خارهای زهردار هرز تیغ‌زار ــ اگر رستم سهراب را نمی‌کشت، ایران شکست می‌خورد. بیضایی در همین نقطه این متن مقدس (!) را واسازی می‌کند: متن بنیانگذار سلطنت، خود یکسره بیانی است از نفرت رستم از شاه و شاهی که خود دانسته پهلوان را بدل به سلّاخ فرزند خود می‌کند. وطن‌پرستی و شاه‌پرستی رستم حاصلی جز مرگ فرزند ندارد،...
متافیزیک سیاسی
نقد کتاب: متافیزیک سیاسی ــ هستی‌شناسی برگسونی بیان دقیقی از یک سیاست رادیکال است، یعنی انقلاب بی‌پایان و مستمر. قدرت یا دیرند همواره چیزی بیشتر از تولیدات خود است. گذشته تنها با تغییرشکل، با دگردیسی، با انشعابات بدیع و نو، در اکنون تحقق و فعلیت می‌یابد. هیچ اکنونی، هیچ نظم مستقری، تمام قدرت برسازنده‌ی هستی (گذشته‌ی ناب) را نمی‌تواند به...
هابز، فرانکنشتاین و فلسفه‌ی سیاسی مدرن
نقد کتاب: هابز، فرانکنشتاین و فلسفه‌ی سیاسی مدرن ــ هابز به خدایی می‌اندیشید که تنها به معنایی حقوقی واجد تعالی و برتری و در نتیجه اقتدار است، نه به معنایی هستی‌شناختی. دولت نیز تبدیل به ماشین می‌شود و ماشین هرگز نمی‌تواند موجودی واجد تعالی باشد. دولت هابزی نوعی انسان مصنوعی است، ترکیبی از خدا، انسان، حیوان و ماشین، خدایی فانی...
فیلسوف دیوانه
نقد کتاب: فیلسوف دیوانه ــ ارسطو می‌گوید باید ببینیم «علت» حرکت چیزها چیست (البته او برای علت چهار معنا قائل می‌شود). اما سرانجام در این جهان سراسر حرکت، باید نقطه‌ای باشد که همه‌چیز را حرکت بدهد ولی خود حرکت نکند. ارسطو به آن می‌گوید «محرک نامتحرک اولی». شما شاید بگویید «خدا». اما چیزها چرا حرکت می‌کنند؟ «غایت» حرکت‌شان چیست؟ ارسطو...
مرلوپونتی: گوشت جهان
نقد کتاب: مرلوپونتی: گوشت جهان ــ مرلوپونتی پدیدارشناسی را، که امروز متهم است همچنان فلسفه‌ای انسانی و زیاده‌انسانی است، به جانب امر ناانسانی راند. مرلوپونتی، پس از هوسرل، هایدگر و سارتر، بار دیگر گامی بلند در جهت رادیکالیزه‌کردن پدیدارشناسی برداشت. با مرلوپونتی ما تکه‌ای از گوشت سراسری جهان هستیم؛ جهانی از سنخ بدن ما؛ جهانی زنده و تپنده. شاید شما...