تغییرات زبانی ۲

تغییرات زبانی بخش دوم

 

به این‌جا رسیدیم که یک واژه اگر شرایط کافی را داشته باشد و در چندین زبان هم آن ریخت و معنایی که مد نظر یک زبان شناس است را دارا باشد می‌توان با کمک بازسازی به عقب بازگشت و دوره به دوره (دوره‌های زبان‌شناختی) آن را بازسازی کرد. البته این موضوع را باید یادآوری کرد که هر زبان گویش‌هایی دارد و به این دلیل است که تغییر معمولا در کل جامعه‌های زبانی یکسان اتفاق نمی‌افتد. گهگاه، البته تفاوت گویشی چندان زیاد است که دیگر نمی‌توان به آن‌ها گویش گفت و باید آن‌ها را زبان دانست. باز یک نکته این‌جا ضروری است و آن این است که مسئله‌ی گویش و زبان به تعریف ما از این دو نیز بستگی دارد. به زبان‌های رومیایی دقت کنید که چگونه تفاوت گویشی به زبان‌های مختلف انجامیده است: فرانسوی، ایتالیایی، اسپانیایی، پرتغالی و رمانیایی که نیایی مشترکشان لاتین است و این‌ها هر کدام خود یک زبان. (Beekes 1995)

اما موضوع مهم دیگری را باید خاطر نشان کنیم و آن خانواده‌های زبانی است. منظور این است که زبان‌هایی را که برای بررسی انتخاب می‌کنیم باید متعلق به یک خانواده‌ی زبانی باشند. (اگر نباشند بحث‌های دیگری همچون وامگیری مطرح است.) برای مثال فارسی و عربی از یک خانواده‌ی زبانی نیستند. انگلیسی و عبری به همین شکل. در این میان زبان‌هایی داریم که به هیچ‌یک از خانواده‌های زبانی متعلق نیستند: از جمله: ایلامی/عیلامی، سومری و اورارتویی؛ در اروپا: فنلاندی، استونیایی، مجاری و باسک؛ در هند زبان بوروشاسکی۱، در ژاپن زبان اینو؛ در سیبری زبان کِت. این زبان‌ها را منفرد می‌خوانند. بررسی آواشناختی زبان‌های منفرد بسیار سخت‌تر از زبان‌هایی است که به یک خانواده‌ی زبانی تعلق دارند. برای مثال، در زبان ایلامی/عیلامی، جفت‌های k/g‏، t/d و p/b تمایز واجی میان واکدار۲ و بی‌واک۳ نشان نمی‌دهند.

جدا از زبان‌های منفرد، باقی زبان‌ها به خانواده‌ای تعلق دارند۴ و هر خانواده مادری دارد. خانواده‌های اصلی بزرگ زبانی از این‌قرارند:

  1. زبان‌های آفری-آسیایی۵،
  2. زبان‌های نیل-صحرایی۶،
  3. زبان‌های نیجر-کردوفانی۷،
  4. زبان‌های خوازی۸،
  5. زبان‌های فنلاندی-اوگری۹،
  6. زبان‌های آلتایی۱۰،
  7. سه خانواده‌ی زبانی در منطقه‌ی قفقاز۱۱،
  8. زبان‌های دراویدی۱۲،
  9. زبان‌های چینی-تبتی۱۳،
  10. زبان‌های استرالیایی-آسیایی۱۴،
  11. زبان‌های استرالیایی-تایلندی۱۵،
  12. زبان‌های پاپوایی۱۶،
  13. زبان‌های بومی استرالیا۱۷.
(برگفته از کتاب پروفسور بِیکِس)

در این میان زبان‌های قاره‌ی امریکا را به هیچ‌عنوان نمی‌توان به زبان‌های آسیا ربط داد. پروفسور گرینبرگ این زبان‌ها را به سه دسته‌ی بزرگ تقسیم کرده است:

  1. خانواده‌ی زبان‌های اسکیمو-الئوتی۱۸،
  2. خانواده‌ی زبان‌های نا-دنی۱۹،
  3. خانواده‌ی زبان‌های سرخپوستی۲۰.

این بحث معرفی کاملا اجمالی از شاخه‌های زبانی بزرگ در دنیا بود که هر کدام خود به خانواده‌های بسیار بزرگ دیگری تقسیم می‌شوند و هر کدام متخصصین خود را دارد.


اما بحث اصلی ما در رابطه با خانواده بزرگ هندواراوپای است که زبان‌های ایرانی بخش از آن هستند. حدود پنجاه درصد از جمعیت جهان به زبان‌های این خانواده صحبت می‌کنند. این خانواده حدود ۴۳۷ زبان را شامل می‌شود. (Kapović ۲۰۱۷ : ۲-۱) باید به یاد داشته باشیم که هندواراوپایی از نظر تعداد زبان‌های زیر شاخه بزرگترین خانواده‌ی زبانی نیست و خانواده‌هایی هستند که برای مثال ۱۵۰۰ زبان را شامل می‌شوند اما به دلایل تاریخ، تمرکز قدرت اقتصادی، مسایل فرهنگی و علمی یکی از مهم‌ترین شاخه‌های زبانی و شاید شناخته شده‌ترینِ آن‌ها است. در مبحث بعدی با جزییات بیشتری به معرفی خانواده‌ی هندواراوپایی می‌پردازیم. و زبان‌های داخل ایران را که برخی غیر هندواروپایی هستند بیشتر معرفی می‌کنیم.

تغییرات زبانی بخش دوم

نمایی از وضعیت زبان‌های هندواراوپایی در جهان
(منبع: C. Watkins)

منابع

  • Beekes, R. S. P. (1995). “Comparative Indo-European Linguistics”. Amsterdam: Benjamins.
  • Kapović, M., Ramat, A. G., & Ramat, P. (Eds.). (2017). “The Indo-European Languages”. Taylor & Francis.
  • Watkins, C. (1998). Proto-Indo-European. “The Indo-European Languages”, London: Routledge.

پانوشت

      1. Burushaski
      2. آوا‌هایی که در تولیدشان تارآواها لرزش دارند.
      3. آوا‌هایی که در تولیدشان تارآواها لرزش ندارند. (برای این و قبلی نک. یداله ثمره و مدرسی قوامی)
      4. هر چند درباره‌ی تعلق برخی زبان‌ها به برخی خانواده‌ها نظریه‌های مختلفی وجود دارد و نمی‌توان نظر قطعی داد.
      5. زبان‌های سامی در این شاخه قرار دارند.
      6. زبان‌هایی که در سودان، اتیوپی، کنیا و .. صحبت می‌شوند.
      7. زبان‌های زولویی و سواحیلی در این گروه هستند.
      8. این گروه در جنوب افریقا رواج دارد.
      9. زبان‌هایی همچون فنلاندی، و استونیایی، ولگا.
      10. شامل زبان‌های ترکی، مغولی و…
      11. شامل زبان‌های گرجی، قفقازی غربی و…
      12. در جنوب هند.
      13. چینی و تبتی
      14. زبان‌های بین شرق هند تا ویتنام
      15. تایلندی، پولی نزی، مالاگاسی در ماداگاسکار…
      16. در گینه نو (وضعیت زبانی گینه نو بسیار پیچیده است)
      17. معروفترین آن‌ها آراندا است.
      18. به دو شاخه‌ی اصلی تقسیم می‌شوند: اسکیمویی و الئوتی. الئوتی خود تک زبانی است که در جزایر آلاسکا صحبت می‌شود و جزایری که همگی آتشفشانی هستند و در شمال اقیانوس آرام قرار دارند.زبان‌های اسکیمویی خود به دو شاخه بزرگ تقسیم می‌شوند: زبان‌های یوپیک که در غرب و جنوب غربی آلاسکا صحبت می‌کنند و زبان‌های اینوئیت که در شمال آلاسکا، کانادا و گرینلند صحبت می‌کنند.
      19. این خانواده‌ی زبانی در خود زبان ناواهو را دارد که پر گویشورترین زبان بومی امریکا است. سابقا بر این بودند که زبان هایدا نیز در این شاخه قرار دارد که امروز محل تردید است. این زبان در معرض خطر شدید است (critically endangered) زیرا که تقریبا همه آن‌ها انگلیسی صحبت می‌کنند.
      20. پروفسور ادوارد ساپیر (۱۸۸۴-۱۹۳۹) از محققانی بود که بر روی زبان‌های سرخپوستی مطالعه‌ی تطبیقی کرد البته بخشی از نتایح او در سال‌های بعد رد شدند. از پژوهشگران بعدی می‌توان از جوزف گرینبرگ (۱۹۱۵- ۲۰۰۱) نام برد.

     

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

کلمات را شما جستجو کنید، متن ها را ما پیدا میکنیم.